กลุ่มชาติพันธุ์ไทยวน

“คนไทยวนหรือไตโยน มีถิ่นฐานเดิมอยู่ที่เมืองโยนกเชียงแสนเป็นส่วนใหญ่ ต่อมาเมื่อพ.ศ. ๑๘๓๙  พญามังรายได้สถาปนาเมือง “นพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่” เป็นราชธานีกลุ่มคนไทยวนหรือคนไตได้กระจายอยู่ในภูมิภาคที่เรียกว่าอาณาจักรล้านนา  ไทยวน หรือ ไทยล้านนา หรือ โยนก เป็นกลุ่มชนกลุ่มใหญ่ที่อาศัยอยู่ในดินแดนล้านนามาเป็นเวลานาน มักเรียกตนเองว่า คนเมือง ชาวไทยวนอาศัยอยู่ในเขต จังหวัดเชียงใหม่ ลำพูน ลำปาง น่าน และแพร่ รู้จักในนามไทยล้านนามีภาษาพูดใกล้เคียงกับ พวกไทลื้อ และไทเขินปัจจุบันชาวไทยวนรับอิทธิพลของไทยภาคกลาง” (ข้อมูลในแผ่นพับ)

ชาวไทยวนมีภาษาพูดภาษาเขียนเป็นเอกลักษณ์ของตน อักษรของชาวไทยวนมีใช้มาเป็นเวลานานแล้ว เรือนของชาวไทยวนนั้นมีเอกลักษณ์เฉพาะเรียกว่า เรือนเชียงแสนหรือเรือนกาแล กล่าวคือจะมีไม้ไขว้อยู่บนหลังคาเหนือจั่ว เรือนส่วนบนจะผายออก ที่เรียกว่า เรือน อกโตเอวคอด

ในส่วนจัดแสดง ได้แสดงถึง  พิธีสืบชะตา  พิธีสืบชะตาเป็นประเพณีสำคัญอย่างหนึ่งของชาวล้านนาที่เชื่อกันว่าเป็นการต่ออายุหรือต่อชีวิตของบ้านเมืองหรือของคนให้ยืนยาว มีความสุขความเจริญ ตลอดจนเป็นการขจัดภัยอันตรายต่าง ๆ ที่จะบังเกิดขึ้นให้แคล้วคลาดปลอดภัย  และประเพณีตั้งธรรมหลวง หมายถึงการฟังพระธรรมเทศนาเรื่องใหญ่หรือเรื่องสำคัญ เพราะธรรมหลวงที่ใช้เทศน์มักจะเป็นเวสสันดรชาดก อันเป็นพระชาติสุดท้ายของพระโพธิสัตว์ก่อนจะได้มาประสูติและตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าในชาติต่อมา มีทั้งหมด ๑๓ กัณฑ์

กลุ่มชาติพันธุ์ “ไท-ยวน” ไท-ยวน ไตยวน ไทยล้านนา ไทโยนก “คนเมือง”

ถิ่นฐาน  

– โยนกเชียงแสนนคร / นาคพันธุ์สิงหนวัติ / โยนกนาคนคร / โยกนกไชยบุรีศรีช้างแสน
– พระเจ้าสิงหนวัติ (ปฐมกษัตริย์)
– พระมหาไชยชนะ (กษัตริย์องค์ที่ ๔๖) *ล่มจมเป็นหนองน้ำ   *ตำนานปลาไหลเผือก

ประวัติศาสตร์ชาติพันธุ์

–  สิ้นยุคราชวงค์เชียงแสน
–  ยุคสมัยเวียงปรึกษา  (ขุนลัง – เวียงเปิกษา / เวียงปรึกษา)
–  ยุคสมัยราชวงค์หิรัญเงินยาง  (ลวจกราช – ปฐมกษัตริย์)
–  ยุคสมัยพญาเม็งราย
–  ตกเป็นเมืองขึ้นของพม่า
–  คนยวนในเชียงแสนแตกกระจาย

ถิ่นที่อยู่อาศัย

ประเทศไทย  –  เชียงใหม่ ลำพูน ลำปาง แพร่ น่าน สุโขทัย สระบุรี ราชบุรี  นครราชสีมา
ลาว   –  หลวงพระบาง  บ่อแก้ว  หลวงน้ำทา

ภาษา

–  ตระกูลภาษาไท-กะได กลุ่มภาษาไทตะวันตกเฉียงใต้ : กลุ่มภาษาย่อยภาษาเชียงแสน-ภาษาไทยถิ่นเหนือ
–  เป็นภาษาที่มีระบบเสียงวรรณยุกต์

• ในภาษาถิ่นพายัพ เรียกว่า “กำเมือง” (รูปปริวรรต : คำเมือง) อันแปลว่า “ภาษาของเมือง” หรืออีกชื่อหนึ่งว่า “ภาษาล้านนา” ส่วนชาวยวนในจังหวัดราชบุรี เรียกภาษาของตนว่า “ภาษาลาว”
• ภาษาไทยมาตรฐาน เรียกว่า “ภาษาถิ่นพายัพ” , “ภาษาไทยถิ่นเหนือ” หรือเรียกสั้นๆ ว่า “ภาษาเหนือ” หรือ “ภาษายวน”
• ภาษาลาว เรียกว่า “ภาษายวน” หรือ “ภาษาโยน”
• ภาษาไทลื้อ เรียกว่า “ก่ำโย่น”
• ภาษาไทใหญ่ เรียกกว่า “กว๊ามโย๊น”
• ภาษาอังกฤษ เรียกว่า “Northern Thai”

–   สำเนียงคำเมือง

• สำเนียงล้านนาตะวันตก (ในจังหวัดเชียงใหม่ ลำพูน แม่ฮ่องสอน)
• สำเนียงล้านนาตะวันออก (ในจังหวัดเชียงราย พะเยา ลำปาง อุตรดิตถ์ แพร่ น่าน)
• ความแตกต่าง คือ สำเนียงล้านนาตะวันออกส่วนใหญ่จะไม่พบสระเอือะ เอือ แต่จะใช้สระเอียะ เอียแทน

*ข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่สารคดีพันแสงรุ้ง  (สารคดีชาติพันธุ์ในประเทศไทย)